Explainer: બિહારમાં શરૂ થયેલી સ્પેશિયલ ઇન્ટેન્સિવ રિવ્યૂ (SIR) પ્રક્રિયા હવે બંગાળ, તમિલનાડુ, ગુજરાત તેમજ સમગ્ર દેશમાં હાથ ધરવામાં આવશે. ચૂંટણી પંચે જાહેરાત કરી હતી કે SIR તમામ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં હાથ ધરવામાં આવશે. બંગાળ અને તમિલનાડુમાં 2026માં વિધાનસભા ચૂંટણી યોજાવાની છે અને આ પ્રક્રિયા ચાલી રહી છે.
આ પ્રક્રિયા હેઠળ દરેક લાયક મતદાર માટે સુધારેલી મતદાર યાદીમાં પોતાનું નામ ચકાસવું ફરજિયાત બને છે, પછી ભલે તે અગાઉ નિયમિત મતદાર હોય. તે જ સમયે, નાગરિકો માટે એ પણ એટલું જ મહત્વપૂર્ણ છે કે તેઓ ખાતરી કરે કે તેમના મૃત પરિવારના સભ્યોના નામ મતદાર યાદીમાંથી દૂર કરવામાં આવે.
આ માટે મૃત્યુ પ્રમાણપત્ર જેવા વિશ્વસનીય પુરાવા સંબંધિત ચૂંટણી નોંધણી અધિકારી (ERO)/બૂથ લેવલ ઓફિસર (BLO)ને સબમિટ કરવા પડશે. તાજેતરમાં, મતદાર યાદી અને દસ્તાવેજો સબમિટ કરવાની પ્રક્રિયા અંગે થોડી મૂંઝવણ ઊભી થઈ છે. તો SIR વિશેના મહત્વપૂર્ણ મુદ્દાઓ અહીં છે-
SIR શું છે ?
મતદાર યાદી (Voter List)ની ચોકસાઈ સુનિશ્ચિત કરવા માટે ચૂંટણી પંચ દ્વારા આ એક વિશાળ ઝુંબેશ છે, જેના હેઠળ ઘરે ઘરે જઈને ચકાસણી હાથ ધરવામાં આવશે. ચૂંટણી પંચના જણાવ્યા અનુસાર, આ ઝુંબેશનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય ભૂલમુક્ત મતદાર યાદી તૈયાર કરવાનો છે - જેમાં દરેક પાત્ર નાગરિકનું નામ યોગ્ય રીતે દાખલ કરવામાં આવે અને કોઈ પણ વ્યક્તિ અયોગ્ય ન રહે અથવા કોઈનું નામ બે વાર સામેલ ન થાય.
SIRની પ્રક્રિયા અને સમયમર્યાદા
ચૂંટણી પંચે અગાઉના SIR અને ત્યારબાદના અપડેટ્સના આધારે એક ગણતરી ફોર્મ (EF) તૈયાર કર્યું છે. આ ફોર્મ BLO દ્વારા દરેક મતદારના ઘરે વિતરણ કરવામાં આવશે.
વિતરણ તબક્કો
વિતરણ દરમિયાન , દરેક લાયક મતદાતાએ નીચે મુજબ કરવું આવશ્યક છે:
- તમારે તમારું મતદાર ઓળખપત્ર BLOને બતાવવું પડશે.
- તે પછી તમને EF મળશે, તમારે તમારો મોબાઇલ નંબર જણાવવો પડશે અને સ્વીકૃતિમાં તમારી સહી કરવી પડશે.
- ફોર્મ સોંપતા પહેલા, BLO તેને ECI મોબાઇલ એપ્લિકેશનનો ઉપયોગ કરીને સ્કેન કરશે જેમાં વિસ્તારના તમામ લાયક મતદારોની યાદી હશે.
- જ્યારે સ્કેન સફળ થાય છે ત્યારે એપ્લિકેશન વાદળી રંગમાં ચમકે છે જે દર્શાવે છે કે ફોર્મ સોંપવામાં આવ્યું છે. એપ્લિકેશનમાં વિતરણ કરાયેલ ફોર્મની તારીખ, સમય અને સંખ્યા રેકોર્ડ કરવામાં આવી છે.
ગણતરી ફોર્મ કેવી રીતે ભરવું ?
7 થી 10 દિવસનો સમય હશે. દરેક મતદાતાએ પોતાનો આધાર નંબર, મોબાઇલ નંબર અને માતાપિતા અથવા જીવનસાથીનું નામ આપવાનું રહેશે.
વિતરણ પૂર્ણ થયા પછી, BLO ફરીથી દરેક ઘરની મુલાકાત લેશે અને ભરેલા EF ફોર્મ એકત્રિત કરશે. સંગ્રહ કરતી વખતે આ બાબતો ધ્યાનમાં રાખો:
- BLO દરેક ભરેલા ફોર્મને મોબાઇલ એપ દ્વારા સ્કેન કરશે.
- સ્કેન કર્યા પછી, એપ તરત જ મતદારની માહિતી મેળવી લે છે અને તેને તેમના મતદાર ઓળખ કાર્ડ સાથે લિંક કરે છે.
- જ્યારે એપ લીલો રંગ ઝબકે છે ત્યારે અપડેટ સફળ થયું હોવાનું સૂચવવામાં આવે છે, જે પુષ્ટિ કરે છે કે મતદાર તે વિસ્તારમાં રહે છે અને માસ્ટર ઇલેક્ટોરલ ડેટાબેઝમાં ડેટા સફળતાપૂર્વક અપડેટ કરવામાં આવ્યો છે.
- આ ડિજિટલ પ્રક્રિયા સ્વચ્છ અને સચોટ મતદાર યાદીઓ સુનિશ્ચિત કરે છે, જેનાથી ડુપ્લિકેશન દૂર થાય છે અને છેતરપિંડી અથવા નકલ અટકાવાય છે.
મતદાર યાદીઓનું પ્રકાશન
- જે મતદારોએ પોતાનો EF સબમિટ કર્યો છે , તેમણે ખાતરી કરવી જોઈએ કે તેમનું નામ યાદીમાં છે.
- જો તેમનું નામ સાચું દેખાય તો તેમની નોમિનેશન પ્રક્રિયા પૂર્ણ થઈ ગઈ છે.
- જે મતદારોનું નામ યાદીમાં નથી તેમણે નામ સુધારવા અથવા સમાવેશ કરવાનો દાવો કરવા માટે જરૂરી સહાયક દસ્તાવેજો સાથે તેમના મતવિસ્તારના EROનો સંપર્ક કરવો આવશ્યક છે.
- ERO આવા કેસોની તપાસ કરશે અને યોગ્ય પગલાં લેશે. આ તબક્કાને "સુનાવણી અને ચકાસણી" સમયગાળો કહેવામાં આવે છે.
SIRની કેમ જરૂરિયાત હવે કેમ?
આપણા જેવા વિશાળ વસ્તીવાળા દેશમાં જ્યાં રોજગાર અને અન્ય કારણોસર સ્થળાંતર અને પુનર્વસન વારંવાર થાય છે, ત્યાં દરેક ચૂંટણી પહેલાં મતદાર યાદીનું પુનરાવર્તન એક તાત્કાલિક કાર્ય બની જાય છે. કમનસીબે , ભૂતકાળમાં આ પ્રથાનું સતત અથવા ખંતપૂર્વક પાલન કરવામાં આવ્યું નથી જેના પરિણામે ઘણા લાયક મતદારોને ચૂંટણીના દિવસે નિરાશાનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. તેમના નામ મતદાર યાદીમાંથી ગાયબ હતા.
એ જ ચિંતાજનક બાબત એ છે કે મૃતકોના નામ સમયસર દૂર કરવામાં આવ્યા ન હતા, જેના કારણે ક્યારેક ભૂલો અને અનિયમિતતાઓ થાય છે અને આનાથી મતદાનની ટકાવારી અને કેટલાક કિસ્સાઓમાં ચૂંટણી પરિણામો પણ વિકૃત થાય છે.
છેલ્લો વ્યાપક સુધારો લગભગ બે દાયકા પહેલા કરવામાં આવ્યો હતો. ત્યારથી મતદાનની ઉંમર 21થી ઘટાડીને 18 કરવામાં આવી છે અને ઝડપી શહેરી વિસ્તરણની સાથે, મોટા પાયે આંતરિક સ્થળાંતર થયું છે. આ વસ્તી વિષયક અને સામાજિક ફેરફારો મતદાર યાદીને અપડેટ કરવાનું વધુ મહત્વપૂર્ણ બનાવે છે.
SIR કેવી રીતે કામ કરશે ?
દરેક મતદાન મથકમાં વધુમાં વધુ 1200 મતદારો હશે. તેનું સંચાલન બીએલઓ દ્વારા કરવામાં આવશે. મતદાર યાદી અપડેટ કરવા માટેનો આધાર દસ્તાવેજ 2002-2004ની યાદી છે. જે મતદારોના નામ જૂની યાદીમાં છે તેમના માટે ચકાસણી પ્રક્રિયા સરળ બનશે.
BLOની જવાબદારીઓ
દરેક મતદાર/મતદાતાને ચોક્કસ ગણતરી ફોર્મ (EF)નું વિતરણ કરવું.
મતદારે પોતાના કે તેના સંબંધીના નામ સાથે મેચ/લિંક કરવામાં મદદ કરે.
નામ, જન્મ તારીખ અને સ્થળ, સરનામું, પિતા/વાલીનું નામ જેવી બધી વિગતો ચકાસો.
નવા મતદારોને સમાવવા માટે ફોર્મ 6 અને ઘોષણાપત્રો એકત્રિત કરો અને મેચ/લિંક કરવામાં મદદ કરો.
મતદારને EF ભરવામાં તેને પ્રાપ્ત કરવામાં અને EROને સબમિટ કરવામાં મદદ કરો.
દરેક મતદારના ઘરે ઓછામાં ઓછી 3 વાર મુલાકાત લો.
એક કરતાં વધુ સ્થળોએ મૃત અથવા કાયમી રીતે સ્થળાંતરિત મતદારો અને નોંધાયેલા મતદારોને ઓળખો.
માન્ય રાજકીય પક્ષો દ્વારા નિયુક્ત બૂથ લેવલ એજન્ટો (BLA) સાથે નજીકથી કામ કરવું.
BLA મતદારોથી ભરેલા EF પણ એકત્રિત કરી શકે છે, દરરોજ 50 EF પ્રમાણિત કરી શકે છે અને BLOને સબમિટ કરી શકે છે.
ચૂંટણી નોંધણી અધિકારી (ERO)ની જવાબદારી.
EF અપડેટ કરવા માટે BLO સાથે સંકલન કરો.
મતદાર યાદીઓનું મુસદ્દો તૈયાર કરવો.
દાવાઓ અને વાંધાઓ સ્વીકારો અને નિર્ણય લો.
અંતિમ મતદાર યાદીઓની તૈયારી અને પ્રકાશન.
જે મતદારોને અગાઉના SIR સાથે મેચ કરી શકાયા નથી તેમને નોટિસ આપવી.
મતદારોની યોગ્યતા સુનિશ્ચિત કરવા માટે પ્રતીકાત્મક દસ્તાવેજોની ચકાસણી કરો.
છેલ્લા SIR પહેલા મતદારો ક્યાં છે તે જાણવા માટે સુનાવણીઓ યોજવી.
દસ્તાવેજોની ચકાસણી મુજબ, મતદાર યાદીને દૈનિક ધોરણે અપડેટ કરવી.
મતદારોને સલાહ
ડ્રાફ્ટ યાદીના પ્રકાશન સાથે ગેરહાજર, સ્થાનાંતરિત, મૃત અને સમાવિષ્ટ ન હોય તેવા ડુપ્લિકેટ નામોની યાદી CEOની વેબસાઇટ અને જાહેર કચેરીઓમાં ઉપલબ્ધ થશે. મતદારોને તેમની વિગતો ચકાસવાની સલાહ આપવામાં આવે છે. જો કોઈ દાવો અથવા વાંધો હોય, તો તે ERO અથવા BLA સમક્ષ નોંધાવવો જોઈએ.
મતદારોએ ધ્યાન રાખવા જેવી બાબતો
ગણતરીના તબક્કા દરમિયાન EF સિવાય અન્ય કોઈ દસ્તાવેજો એકત્રિત કરવાની જરૂર નથી.
ચકાસણી માટે નીચેનામાંથી એક અથવા વધુ દસ્તાવેજો તૈયાર રાખો, જે નીચે મુજબ છે-
- ઓનલાઈન EF પણ ભરી શકો છો.
- સૌપ્રથમ તમારે ભારતના ચૂંટણી પંચની વેબસાઇટ ખોલવી પડશે.
- તે પછી સર્વિસનો ઓપ્શન દેખાશે, જ્યાં સ્પેશિયલ ઇન્ટેન્સિવ રિવિઝન (SIR) 2026 દેખાશે અને તમને બે વિકલ્પો મળશે- પ્રથમ ગણતરી ફોર્મ ભરો અને બીજું તમે અંતિમ SIRમાં તમારું નામ શોધો.
- ફોર્મ મેળવવા માટે મતદારોએ તેમનો EPIC નંબર/રજિસ્ટર્ડ મોબાઇલ નંબર/ઇમેઇલ ID દાખલ કરવો પડશે.
- ઓનલાઈન ફોર્મ અને હાર્ડ EF બંનેમાં ફોર્મના પહેલા ભાગમાં મતદાર વિશેની મુદ્રિત માહિતી પહેલેથી જ હશે.
- મતદારોને સલાહ આપવામાં આવે છે કે તેઓ વર્તમાન મતદાર ઓળખ કાર્ડ સાથે વિગતો ચકાસે.
- એકવાર ચકાસણી થઈ જાય પછી મતદારે બાકીનું ફોર્મ ભરવાનું રહેશે. ફોર્મ સબમિશન પહેલાં ઈ-સહી કરવી આવશ્યક છે.
- મતદારોની કોઈપણ સમસ્યા કે ફરિયાદ આ વેબસાઇટ દ્વારા સબમિટ કરી શકાય છે.