Ethiopia Volcano Eruption Ash: આફ્રિકાથી અત્યંત દૂર એક ખૂણામાં સ્થિત એક જ્વાળામુખી લગભગ 12,000 વર્ષ પછી ફાટ્યો છે, અને તેની રાખ આકાશમાં દૂર સુધી ફેલાઈ ગઈ છે, જેનાથી અડધી દુનિયા પ્રભાવિત થઈ રહી છે. ઇથોપિયામાં હેલી ગુબી જ્વાળામુખી 23 નવેમ્બર 2025 ના રોજ વિસ્ફોટ થયો હતો. આ જ્વાળામુખી ભારતીય સમય અનુસાર બપોરે 2 વાગ્યે ફાટ્યો હતો. વિસ્ફોટ પછી તેની રાખનો ધુમાડો સમુદ્ર સપાટીથી 14 કિલોમીટર ઉપર ગયો હતો. સેટેલાઇટ ડેટા દર્શાવે છે કે આ રાખમાં સલ્ફર ડાયોક્સાઇડ (SO₂) ગેસની માત્રા ઘણી વધારે છે. આ ઘટનાને કારણે ભારતમાં ઘણી એરલાઇન્સની ફ્લાઇટ્સ પણ પ્રભાવિત થઈ હતી.
હેલી ગુબ્બી જ્વાળામુખીનું ભૌગોલિક સ્થાન
હેલી ગુબ્બી જ્વાળામુખી એક શીલ્ડ જ્વાળામુખી છે, જે ઇથોપિયાના અફાર ક્ષેત્રમાં સ્થિત છે. અફાર ક્ષેત્રને ‘પૃથ્વીનું નર્ક’ (Earth’s Hell) પણ કહેવામાં આવે છે, કારણ કે આ વિસ્તારનું તાપમાન ઘણીવાર 50 ડિગ્રી સેલ્સિયસ સુધી પહોંચી જાય છે. આ ક્ષેત્ર પૂર્વી આફ્રિકન રિફ્ટ વેલીનો એક ભાગ છે, જ્યાં પૃથ્વીની સપાટી બનાવતી ટેક્ટોનિક પ્લેટો સતત એકબીજાથી અલગ થઈ રહી છે.
રાખ 4500 કિલોમીટર દૂર દિલ્હી કેવી રીતે પહોંચી?
આફ્રિકાના એક ખૂણામાં ફાટેલા જ્વાળામુખીની રાખનું દિલ્હી (જે લગભગ 4500 કિલોમીટર દૂર છે) સુધી પહોંચવું આશ્ચર્યજનક છે. આ રાખ આટલી દૂર સુધી પહોંચવાનું મુખ્ય કારણ વાતાવરણીય હવાઓની જેટ સ્ટ્રીમ છે. જ્વાળામુખી વિસ્ફોટમાંથી રાખ કાચ અને ખડકના ટુકડા જેવા બારીક કણોના રૂપમાં નીકળે છે. આ રાખ એટલી ઊંચી (14 કિમી) જાય છે કે તે સ્ટ્રેટોસ્ફીયર (ઉપલા વાતાવરણ) માં પહોંચી જાય છે. સ્ટ્રેટોસ્ફીયરમાં જેટ સ્ટ્રીમ નામની તેજ હવાઓ હોય છે, જે 100-130 કિમી/કલાકની ઝડપે પશ્ચિમથી પૂર્વ તરફ વહે છે. જો આ હવાઓ ન હોત તો રાખ ફક્ત 50-100 કિમી દૂર જ પડી જાત.
રાખનો માર્ગ અને દિલ્હીના પ્રદૂષણ પર અસર
રાખના કણો 23 નવેમ્બરના રોજ લાલ સાગર પાર કરીને યમન-ઓમાન પહોંચ્યા. ત્યારબાદ તે અરબ દ્વીપકલ્પમાંથી પાકિસ્તાન થઈને રાજસ્થાનમાં પ્રવેશ્યા. 24 નવેમ્બરની રાત્રે 11 વાગ્યા સુધીમાં આ રાખ દિલ્હી પર છવાઈ ગઈ હતી. સેટેલાઇટ મેપ્સ અનુસાર રાખ 15,000 થી 45,000 ફૂટની ઊંચાઈ પર વહી રહી હતી. જોકે, આ રાખની કોઈ ખાસ અસર દિલ્હીના પ્રદૂષણ પર દેખાશે નહીં, કારણ કે તે ઊંચાઈ પર છે, તેથી સપાટી પર પ્રદૂષણનો મોટો પ્રભાવ નહીં પડે. જોકે, SO₂ ગેસને કારણે હળવી ધૂંધ (haze) થઈ શકે છે.
BIG NEWS ? Volcanic ash from Ethiopia’s Hayli Gubbi volcano, erupting after nearly 10,000 years, is drifting towards India ?
— श्रवण बिश्नोई (किसान/ Hindus) (@SKBishnoi29Rule) November 25, 2025
Air Pollution Forecasts show the ash passing over Delhi, Haryana , Jaipur and UP at high altitudes.
DGCA has issued alerts as several flights face… pic.twitter.com/AxlwnBzjhj
વિસ્ફોટનું કારણ અને સ્થાનિક નુકસાન
આ જ્વાળામુખીના વિસ્ફોટનું મુખ્ય કારણ પૃથ્વીના અંદરની ઉથલપાથલ માનવામાં આવે છે. હેલી ગુબ્બી પૂર્વ આફ્રિકન રિફ્ટનો ભાગ છે, જ્યાં આફ્રિકન પ્લેટ બે ભાગોમાં વહેંચાઈ રહી છે. પૃથ્વીની નીચે ‘સુપર પ્લૂમ’ નામનો ગરમ મેગ્માનો વિશાળ ભંડાર સતત દબાણ બનાવી રહ્યો હતો. વિસ્ફોટ પહેલા મેગ્માની 50 કિમી લાંબી દીવાલ તૂટી, જે એર્ટા અલેથી મેગ્મા લાવી. 4.7ની તીવ્રતાના ભૂકંપે આ વિસ્ફોટને ટ્રિગર કર્યો હતો. વૈજ્ઞાનિકો આ પ્રક્રિયાને રિફ્ટ વેલીમાં નવો મહાદ્વીપ બનવાની પ્રક્રિયા માને છે – લાખો વર્ષો પછી અહીં નવો સમુદ્ર બની શકે છે. સ્થાનિક સ્તરે આ રાખ નજીકના અફદેરા ગામ પર પડી હતી. જોકે કોઈ જાનહાનિના સમાચાર નથી, પરંતુ પશુપાલકો ચિંતિત છે કે રાખથી ચરાગાહો બરબાદ થઈ જશે અને પશુઓ બીમાર પડી શકે છે. દનાકિલ રણમાં કેટલાક પ્રવાસીઓ પણ ફસાયા હતા.
ભારતીય આકાશમાંથી રાખ ક્યારે દૂર થશે?
ભારતીય હવામાન વિભાગ (IMD) ના ડાયરેક્ટર જનરલ મૃત્યુંજય મહાપાત્રાએ જણાવ્યું છે કે ઇથોપિયામાં થયેલી જ્વાળામુખીની ગતિવિધિને કારણે સર્જાયેલા રાખના વાદળો ચીન તરફ આગળ વધી રહ્યા છે. હવામાન વિભાગના કહેવા પ્રમાણે, રાખના વાદળો મંગળવાર 25 નવેમ્બર 2025 ની સાંજે 7.30 વાગ્યા સુધીમાં ભારતમાંથી દૂર થઈ જશે અને ભારતીય આકાશમાંથી હટી જશે.