ડૉ. સુરજીત સિંહ. અમેરિકા ફર્સ્ટ ઝુંબેશને અનુસરીને, રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પના દરેક નિર્ણય, પછી ભલે તે આંતરરાષ્ટ્રીય કરારો હોય, વેપાર નીતિ હોય કે સુરક્ષા નિર્ણયો હોય, તે અન્ય લોકો પર દબાણ લાવવા પર કેન્દ્રિત છે. વૈશ્વિકરણની ગતિ ધીમી પાડનારા ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે ભારત સહિત વિશ્વભરના અન્ય દેશો પર ટેરિફ લાદીને વેપાર યુદ્ધ શરૂ કર્યું છે. ટ્રમ્પ વહીવટ કાં તો ભંડોળ ઘટાડી રહ્યો છે અથવા ઘણી બહુપક્ષીય સંસ્થાઓમાંથી ખસી જવાની ધમકી આપી રહ્યો છે, કથિત રીતે અમેરિકાના હિતમાં કામ ન કરીને તેમની ભૂમિકાને નબળી પાડવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યો છે.
આ નીતિની અસર ફક્ત બહારની દુનિયા પૂરતી મર્યાદિત નથી, પરંતુ યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સમાં પણ વ્યાપક આર્થિક અને સામાજિક અસરો પડી રહી છે. વેપાર યુદ્ધે માત્ર વિદેશી વેપારને જ અવરોધ્યો નથી પરંતુ સ્થાનિક યુએસ બજારમાં ભાવમાં પણ વધારો કર્યો છે.
અમેરિકા દ્વારા લાદવામાં આવેલા ટેરિફના વિરોધમાં અન્ય દેશો દ્વારા લાદવામાં આવેલા બદલો ટેરિફથી અમેરિકન ગ્રાહકોની ખરીદ શક્તિ પર અસર પડી રહી છે. અમેરિકામાં, ફક્ત રોજિંદા વસ્તુઓ જ નહીં, પરંતુ ઇલેક્ટ્રોનિક ઉપકરણો, રમકડાં, કપડાં, મશીનો વગેરે પણ મોંઘા થયા છે. માર્ચ 2025 થી, અમેરિકામાં આયાતી વસ્તુઓના ભાવમાં લગભગ ચાર ટકાનો વધારો થયો છે, જ્યારે સ્થાનિક વસ્તુઓના ભાવમાં લગભગ બે ટકાનો વધારો થયો છે. વધતી જતી ફુગાવાને ધ્યાનમાં રાખીને, ટ્રમ્પે 200 થી વધુ વસ્તુઓ પર ટેરિફ ઘટાડવાનો નિર્ણય લીધો છે.
અમેરિકામાં, ઉદ્યોગો માટે કાચા માલની ઊંચી કિંમતને કારણે ઉત્પાદન ખર્ચમાં વધારો થવાથી માત્ર નોકરીઓ જ નહીં, પણ ખેડૂતોની આવક પર પણ ગંભીર અસર પડી રહી છે. ચીન, કેનેડા અને યુરોપિયન દેશો દ્વારા લાદવામાં આવેલા બદલો લેવાના ટેરિફને કારણે સોયા અને મકાઈ જેવી અમેરિકન કૃષિ ચીજવસ્તુઓની માંગમાં ઘટાડો થયો છે, જેના કારણે ખેડૂતોની આવકમાં ઘટાડો થયો છે અને સરકારને અબજો ડોલરની સબસિડી આપવી પડી છે. અમેરિકાના અર્થતંત્ર પર તેની પ્રતિકૂળ અસરો હવે સ્પષ્ટ થઈ રહી છે.
યેલ યુનિવર્સિટીના સેન્ટર ફોર બજેટ સ્ટડીઝના અહેવાલ મુજબ, ટેરિફ અને વિદેશી પ્રતિશોધાત્મક કરવેરા 2025 માં યુએસ વાસ્તવિક GDP વૃદ્ધિમાં આશરે 0.9 ટકાનો ઘટાડો કરશે. ટેરિફ નીતિઓ સરેરાશ અમેરિકન પરિવારને $3,800 સુધીનો ખર્ચ કરશે તેવો અંદાજ છે. પેન-વ્હાર્ટન બજેટ મોડેલના વિશ્લેષણ સૂચવે છે કે ટ્રમ્પની વેપાર નીતિઓ લાંબા ગાળે યુએસ GDP માં લગભગ છ ટકા અને વેતનમાં લગભગ પાંચ ટકાનો ઘટાડો કરી શકે છે.
OECD એ તેના તાજેતરના અહેવાલમાં જણાવ્યું છે કે જો ટેરિફ અને એકપક્ષીય વેપાર નીતિઓ ચાલુ રહેશે, તો 2026 સુધીમાં યુએસ GDP વૃદ્ધિ દર ઘટીને 1.6 ટકા થઈ શકે છે. આ ઘટાડો ફક્ત યુએસ માટે જ નહીં પરંતુ વૈશ્વિક અર્થતંત્ર માટે પણ ચિંતાનો વિષય બનશે, કારણ કે યુએસ અર્થતંત્ર વૈશ્વિક વેપારનું મુખ્ય એન્જિન છે. આ નીતિગત પરિવર્તન માટે સામાન્ય અમેરિકનો સૌથી મોટી કિંમત ચૂકવી રહ્યા છે. ઊંચા ભાવ, ઘટતી આવક અને રોજગારીની ઓછી તકોએ અમેરિકન સ્વપ્નની કલ્પનાને નબળી પાડી છે.
ટ્રમ્પની મનસ્વી નીતિઓ સામે અમેરિકામાં વિરોધ પ્રદર્શનો શરૂ થઈ ગયા છે. તાજેતરના એક સર્વેમાં, લગભગ 55 ટકા અમેરિકન નાગરિકોએ કહ્યું કે ટ્રમ્પ હવે એક ખતરનાક સરમુખત્યાર જેવું વર્તન કરી રહ્યા છે. તેઓ તેમના વિરોધીઓને નિશાન બનાવવા માટે સરકારી સંસ્થાઓનો ઉપયોગ કરી રહ્યા છે. આ જ કારણ છે કે તેમના નેતૃત્વ હેઠળ, અમેરિકાનું લોકશાહી માળખું પહેલા કરતાં વધુ વિભાજિત થઈ ગયું છે. "હેન્ડ્સ ઓફ" અને "નો કિંગ" જેવા આંદોલનોએ સ્પષ્ટ કર્યું છે કે અમેરિકન જનતા હવે અતિશય દખલગીરી અને કેન્દ્રિય સત્તા સામે એક થઈ રહી છે.
ટ્રમ્પની રાષ્ટ્રવાદી નીતિઓ ડગમગતા અમેરિકન અર્થતંત્રના સંદર્ભમાં વધુ પડકારજનક સાબિત થઈ રહી છે. જ્યારે તેમના "અમેરિકા ફર્સ્ટ" ના નારાથી સ્થાનિક ઉદ્યોગોને અસ્થાયી રૂપે પ્રોત્સાહન મળ્યું, ત્યારે વૈશ્વિક વેપાર ભાગીદારીમાંથી તેમની ખસી જવાથી યુએસ બજાર પર નકારાત્મક અસર પડી છે. આંતરરાષ્ટ્રીય રોકાણમાં ઘટાડો થયો છે, નિકાસ પર દબાણ આવ્યું છે, અને ડોલરની અસ્થિરતાને કારણે આયાત વધુ મોંઘી થઈ છે. દરમિયાન, વધતી જતી બેરોજગારી અને સતત ગ્રાહક ભાવોએ મધ્યમ વર્ગની ખરીદ શક્તિ નબળી પાડી છે.
પ્યુ રિસર્ચ સેન્ટર અનુસાર, લગભગ 60 ટકા અમેરિકનો માને છે કે ટ્રમ્પની નીતિઓએ આર્થિક અસમાનતામાં વધારો કર્યો છે, જ્યારે કામદાર વર્ગને તેમના વચનોથી કોઈ વાસ્તવિક લાભ મળ્યો નથી. આર્થિક વિશ્લેષકોના મતે, ટ્રમ્પની સંરક્ષણવાદી નીતિઓએ અમેરિકાની ઉત્પાદન ક્ષમતાને મર્યાદિત કરી છે, જેના કારણે નવી નોકરીઓનું સર્જન થવાને બદલે ઉદ્યોગોમાં છટણીમાં વધારો થયો છે. નાણાકીય અસ્થિરતા અને ફુગાવાએ અમેરિકન જાહેર ચિંતામાં વધારો કર્યો છે.
ટ્રમ્પનો રાષ્ટ્રવાદ માત્ર રાજકીય ધ્રુવીકરણ જ નહીં પરંતુ આર્થિક અસંતુલનનું કારણ પણ બની રહ્યો છે. ટૂંકા ગાળાના રાજકીય લાભ માટે અપનાવવામાં આવેલી નીતિઓ લાંબા ગાળે અમેરિકાની આર્થિક સ્થિરતા અને વૈશ્વિક વિશ્વસનીયતા બંનેને નબળી પાડી રહી છે. જો આ વલણ ચાલુ રહેશે, તો "અમેરિકા ફર્સ્ટ" નીતિ અમેરિકાના આર્થિક પાયાને હચમચાવી શકે છે.
(લેખક અર્થશાસ્ત્રી છે)